نقد آثار منصور هاشمی خراسانی

نمی‌شود؛ زیرا این حکم که «می‌شود گاهی برای سنجش اعتقاد و درجه‌ی ایمان، این دو خلاف هم باشند، مثل قربانی کردن اسماعیل»، خود یک حکم عقلی است و با این وصف، نمی‌شود میان شرع و عقل تضادّی وجود داشته باشد! توضیح آنکه عقل اطاعت از امر خداوند را واجب می‌داند و می‌داند که او به کاری امر نمی‌کند، مگر اینکه در آن مصلحت وجود داشته باشد و با این وصف، هنگامی که قطع به امر او پیدا می‌کند، در واقع قطع به وجود مصلحت پیدا می‌کند، هر چند قطع به ماهیّت آن پیدا نکند و از این رو، تعبّداً به وجوب اطاعت از امر او حکم می‌کند؛ خصوصاً با توجّه به مالکیّت ذاتیّه و ولایت مطلقه‌ی او بر موجودات که به او حق می‌دهد آن‌ها را تکویناً با رساندن آفات طبیعی یا غیر طبیعی یا تشریعاً با امر به اتلاف کلّی یا جزئی اخذ کند، بی‌آنکه عقلاً مسؤولیّتی متوجّه او باشد؛ چنانکه فرموده است: «لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْأَلُونَ» (أنبیاء/ 23)؛ «از کاری که می‌کند بازخواست نمی‌شود و آنان بازخواست می‌شوند». این به معنای آن است که عقل با همه‌ی اعتبارات خداوند مطابقت دارد؛ جز اینکه مطابقتش با بیشتر آن‌ها «تفصیلی» است، مانند اعتبارات جدّی، دائمی و عمومی او از قبیل فرائض و محرّمات اصلی که مصلحت ملحوظ در آن‌ها تفصیلاً معلوم است و مطابقتش با برخی از آن‌ها «اجمالی» است، مانند اعتبارات امتحانی، موقّت و استثنائی او از قبیل ذبح اسماعیل به دست ابراهیم علیهما السّلام و شکستن کشتی مساکین و کشتن کودک به دست خضر علیه السّلام که مصلحت ملحوظ در آن‌ها اجمالاً معلوم است، هر چند تفصیلاً نیز در دنیا -پیش یا پس از امتثال- یا در آخرت معلوم خواهد شد.

از اینجا دانسته می‌شود که همه‌ی احکام خداوند مبتنی بر ملاک‌های عقلی هستند، ولی ملاک‌های عقلی متعدّدند و عقل -از آنجا که علم به غیب ندارد- جز با تلقّی از خداوند نمی‌داند که او در هر موضوع بنا بر کدام یک از آن‌ها حکم کرده است و از این رو، برای شناخت احکام او چاره‌ای جز رجوع به او از طریق رجوع به کتاب و خلیفه‌اش در زمین ندارد؛ بر خلاف عقاید که مبتنی بر حقایق هستند و تبعاً اعتبارات را به آن‌ها راهی نیست و از این رو، عقل می‌تواند اصول آن‌ها را مستقلّاً درک کند، هر چند برای درک فروع آن‌ها مانند احوال آخرت، به اخبار یقینی شرع نیازمند است.

برادر ارجمند!

برادر مسلمان!

خداوند در کتاب خود فرموده است: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى ٱلْخَیرِ وَیَأْمُرُونَ بِٱلْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ ٱلْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ» (آل عمران/104)؛ «باید از شما گروهی باشند که به سوی خیر دعوت می‌کنند و به معروف امر و از منکر نهی می‌نمایند و آنان همانا رستگارانند» و ما امیدواریم که چنین گروهی باشیم؛ زیرا به سوی بزرگ‌ترین خیر یعنی «بازگشت به اسلام» در پرتو کتاب خداوند و سنّت متواتر پیامبرش دعوت می‌کنیم و به بزرگ‌ترین معروف یعنی زمینه‌سازی برای حاکمیّت خلیفه‌ی خداوند در زمین امر و از بزرگ‌ترین منکر یعنی سرسپردگی به حاکمیّت طاغوت نهی می‌نماییم و با این وصف، امیدواریم که از رستگاران باشیم. در این میان، اگر خداوند به ما اقتداری بخشید، از آن برای انجام این وظیفه‌ی اسلامی به نحو احسن استفاده می‌کنیم؛ چنانکه فرموده است: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا اَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ» (حج/ 41)؛ «کسانی که چون به آنان در زمین اقتدار بخشیم نماز را بر پا می‌دارند و زکات را می‌پردازند و به معروف امر می‌کنند و از منکر نهی می‌نمایند و عاقبت کارها برای خداوند است» و اگر به ما اقتداری نبخشید، ما بر اقتدار حریص نیستیم؛ به این معنا که برای رسیدن به آن ظلمی نمی‌کنیم و با ظالمی نمی‌سازیم؛ چنانکه خداوند فرموده است: «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» (قصص/ 83)؛ «این سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین برتری و فسادی نمی‌جویند و عاقبت برای پرهیزکاران است». این در حالی است که دیگران برای رسیدن به اقتدار ظلم می‌کنند یا با ظالمی می‌سازند؛ چراکه بر اقتدار حریص‌اند و می‌پندارند که جز با یکی از این دو شیوه به آن دست نمی‌یازند، در حالی که اقتدار برای خداوند و برای خلیفه‌اش و برای مؤمنان است و اقتدار ظالمان جز کفی بر روی آب نیست که دیری نمی‌پاید؛ چنانکه فرموده است: «أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیةٌ بِقَدَرِهَا فَٱحْتَمَلَ السَّیلُ زَبَدًا رَابِیاً وَمِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیهِ فِی النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْیةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا اَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ» (رعد/ 17)؛ «از آسمان آبی فرو فرستاد، پس هر درّه‌ای به گنجایش خود سیلی روان کرد، پس سیل کفی بر روی خود برداشت و بر چیزی که آن را در آتش حرارت می‌دهند تا زیور یا متاعی به دست آورند نیز کفی مانند آن است، این گونه خداوند حق و باطل را مثال می‌زند، پس امّا کف از بین می‌رود و امّا چیزی که به مردم سود می‌رساند در زمین می‌پاید، این گونه خداوند مثل‌ها را می‌زند»!

آری، علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی دعوت کننده‌ی مردم به سوی خلیفه‌ی خداوند در زمین با حکمت و موعظه‌ی حسنه و جدال به احسن است؛ چنانکه خداوند فرموده است: «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» (نحل/ 125)؛ «با حکمت و موعظه‌ی حسنه به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به نحو احسن جدال نما» و این دعوت او پیش‌نیاز و مقدّمه‌ای برای عذابی بزرگ است؛ چنانکه خود فرموده است: «پس دعوتم را اجابت کنید و به سوی مهدی بازگردید، تا گناهانتان آمرزیده شود و کارهاتان سامان یابد، پیش از آنکه روزی بر شما برسد که بر عاد و ثمود و قوم نوح رسید» (نامه‌ی 11) و فرموده است: «أَنا خاتَمُ ٱلْواعِظِینَ وَ لا واعِظَ بَعْدِی إِلَّا ٱلْسَّیْفُ»؛ «من واپسین موعظه کننده هستم و موعظه کننده‌ای پس از من جز شمشیر نیست» و مرادش از این سخن چیزی است که عبد اللّه بن حبیب طبری ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَمِعْتُ المنصورَ یقول: إنَّ الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرّأیَ إنّما یَتَّبِعُونَ أهواءَهُمْ و إنَّ المُحَدِّثینَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِن مَکانٍ بعیدٍ و إنَّ الهُدیٰ هُدَی اللّه! قلتُ: و ما هُدَی اللّه؟! قالَ: إمامٌ یَهْدِی بِأمْرِ اللّهِ إلیٰ کتابِ اللّهِ و سُنَّةِ نبیِّهِ و یَحْکُمُ بینَ النّاسِ فیما هُمْ فیهِ یَخْتَلِفُون! قلتُ: لا یَقْبَلُ النّاسُ مِنْکَ هذا جُعِلْتُ فِداکَ و لو قَبِلُوا مِنْکَ لَأَکَلُوا مِنْ فَوقِهِم و مِنْ تَحتِ أرجُلِهِمْ و لکنْ لا یَفْعَلُون! قال: دَعْهُمْ یَابنَ حَبیبٍ! فإنَّهُم سَوفَ یَأتِیهِمْ رجلٌ مِنِّی و أنا مِنْهُ فَیَعْرِضُهُمْ عَلَی السَّیْفِ حتّی یَقْبَلُوهُ! ألا إنَّهُ لا یُعْطِیهِمْ إلّا السَّیْفَ و لا یَأخُذُ مِنْهُمْ إلّا السَّیْفَ و المَوتُ تَحْتَ ظِلِّ السَّیْف!»؛ «شنیدم جناب منصور می‌فرماید: هرآینه کسانی که از رأی تبعیّت می‌کنند جز این نیست که از اهواء خود تبعیّت می‌کنند و هرآینه محدّثان در غیاب از جایی دور نسبت می‌دهند و هرآینه هدایت هدایت خداوند است! عرض کردم: هدایت خداوند کدام است؟! فرمود: امامی که به امر خداوند به سوی کتاب خداوند و سنّت پیامبرش هدایت می‌کند و میان مردم درباره‌ی چیزی که درباره‌ی آن اختلاف دارند حکم می‌فرماید! عرض کردم: مردم این را از تو نمی‌پذیرند فدایت شوم، در حالی که اگر از تو می‌پذیرفتند از بالای خود و زیر پاهاشان می‌خوردند، ولی این کار را نمی‌کنند! فرمود: آنان را واگذار ای پسر حبیب؛ زیرا به زودی مردی به سراغشان می‌آید که از من است و من از او هستم، پس آنان را بر شمشیر حواله می‌کند تا اینکه آن را بپذیرند! آگاه باش که او به آنان جز شمشیر نمی‌دهد و از آنان جز شمشیر نمی‌گیرد، در حالی که مرگ زیر سایه‌ی شمشیر است!» (گفتار 8 فقره‌ی 11).

از اینجا دانسته می‌شود کسانی که اکنون دعوت منصور به سوی مهدی با حکمت و موعظه‌ی حسنه و جدال به احسن را نمی‌پذیرند، به زودی با عذابی بزرگ در زندگی دنیا مواجه می‌شوند و البته برایشان در آخرت عذابی بزرگ‌تر خواهد بود؛ چنانکه خداوند فرموده است: «وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ» (شعراء/ 227)؛ «و به زودی کسانی که ظلم کردند خواهند دانست که به کدامین بازگشت‌گاه باز می‌گردند»!

برادر گرامی!

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

اولاً حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی یک مسلمان است و طبیعی است که میان مسلمانان -از آن حیث که مسلمان هستند- دیدگاه‌های مشابهی وجود دارد؛ مانند اعتقاد به یگانگی خداوند و نبوّت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و وجود آخرت و حجّیّت قرآن و وجوب نماز و زکات و حج و جهاد و روزه‌ی ماه رمضان و امر به معروف و نهی از منکر و مودّت اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و ولایت مؤمنین و برائت از مشرکین و رعایت تقوا و عدل و إحسان و اجتناب از ظلم و کذب و خوردن اموال مردم به باطل و قتل نفس مگر به حق و مانند آن، با توجّه به اینکه اعتقاد به آن ناشی از اعتقاد به اسلام است و با این وصف، نمی‌توان همه‌ی شباهت‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان با یکدیگر را به فال بد گرفت و به معنای باطل بودن آن‌ها دانست؛ زیرا چیزی که باطل بودن آن‌ها را تعیین می‌کند، شباهت‌های آن‌ها با یکدیگر نیست، بلکه تفاوت‌های آن‌ها با یکدیگر است و از این رو، برای شناخت حق بودن یا باطل بودن یک مذهب، جریان و گروه باید تفاوت‌های آن را در نظر گرفت و تفاوت‌های مذهب، جریان و گروه علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی، همان «نکات جدید و عمیقی» است که شما در کتاب شریف «بازگشت به اسلام» یافته‌اید و تاکنون در کتاب دیگری نیافته‌اید و از دیگران نشنیده‌اید.

ثانیاً بسیاری از دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان که مشابه با دیدگاه‌های حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی پنداشته می‌شود، در واقع مشابه با دیدگاه‌های این بزرگوار نیست؛ مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به عدم جواز تقلید که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به وجوب اجتهاد مصطلح در حوزه‌های علمیّه است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به عدم امکان ولایت مطلقه‌ی فقیه که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به جمهوریّت و حکومت بر بنیاد رأی مردم است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به طاغوت بودن حکومت غیر مهدی که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به وجوب قعود و توقّف تا زمان ظهور آن حضرت است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به اهمیّت مهدویّت که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به اهمیّت مهدویّت بدون اعتقاد به اهمّیت زمینه‌سازی است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به مقابله با استکبار جهانی که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به وجوب حمایت از استکبار داخلی است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به ضرورت وحدت اسلامی که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به ضرورت وحدت ی و مصلحت‌اندیشانه به گرد غیر خلیفه‌ی خداوند در زمین است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است و مانند اعتقاد برخی از آن‌ها به شعار «البیعة لله» که مشابه دیدگاه این بزرگوار پنداشته می‌شود، در حالی که از باب اعتقاد به وجوب بیعت با کسی جز خلیفه‌ی خداوند در زمین است که بر خلاف دیدگاه این بزرگوار است. بنابراین، کسانی که برخی دیدگاه‌های این بزرگوار را با برخی دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان مشابه می‌پندارند، از تفاوت‌های آن‌ها غفلت یا تغافل می‌کنند.

ثالثاً کتاب شریف «بازگشت به اسلام» با اتّکاء کامل بر آیات کتاب خداوند، احادیث متواتر پیامبر و احکام مسلّم عقل و بدون توجّه به دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان نوشته شده است و از این رو، می‌توان آن را ترازویی برای سنجش این دیدگاه‌ها دانست؛ به این معنا که هر دیدگاهی واقعاً با این کتاب مطابقت دارد، درست است، اگرچه توسّط مذهب یا جریان یا گروهی إظهار شده باشد که دیدگاه‌های نادرستی نیز دارد؛ زیرا روشن است که همه‌ی دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان نادرست نیست، بلکه برخی دیدگاه‌های آن‌ها درست و برخی دیگر نادرست است و با این وصف، باید هر یک از دیدگاه‌های آن‌ها را به صورت جداگانه ارزیابی کرد. این به معنای آن است که مشابهت برخی دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان با دیدگاه‌های حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی -هرگاه واقعیّت داشته باشد- به معنای نادرستی دیدگاه‌های این بزرگوار نیست، بلکه به معنای درستی برخی دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان است.

رابعاً درستی برخی دیدگاه‌های مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان، به معنای حقّانیّت آن‌ها نیست؛ زیرا هیچ مذهب، جریان و گروهی در جهان وجود ندارد مگر اینکه برای جذب مردم به سوی خود، دیدگاه‌های درستی را در میان دیدگاه‌های نادرست خود می‌گنجاند، تا جایی که حتّی مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های غیر مسلمان نیز در میان دیدگاه‌های نادرست خود، دیدگاه‌های درستی را إظهار می‌دارند و با این وصف، نمی‌توان برخی مذاهب، جریان‌ها و گروه‌های مسلمان را صرفاً به خاطر اعتقادشان به خلافت اهل بیت یا عدم جواز تقلید یا عدم امکان ولایت مطلقه‌ی فقیه یا طاغوت بودن حکومت غیر مهدی یا اهمّیت مهدویّت یا مقابله با استکبار جهانی یا ضرورت وحدت اسلامی یا شعار البیعة لله، حق و شایسته‌ی حمایت دانست، بل حقّانیّت تنها برای مذهب، جریان و گروهی است که همه‌ی دیدگاه‌های آن درست است و آن همانا مذهب، جریان و گروه علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی است که همه‌ی دیدگاه‌های آن متّکی بر آیات کتاب خداوند، احادیث متواتر پیامبر و احکام مسلّم عقل است و بدون هیچ انحراف و اعوجاجی به سوی خلیفه‌ی خداوند در زمین دعوت می‌کند و تنها آن است که شایسته‌ی حمایت است؛ چنانکه حافظ با بیانی شاعرانه گفته است: «بنده‌ی پیر خراباتم که لطفش دائم است * ورنه لطف شیخ و زاهد گاه هست و گاه نیست»!

چیزی که نخستین بار خلیفه‌ی خداوند در زمین را به پنهان شدن وا داشت، ترس از کشته شدن توسّط ظالمان بود که موسی بن عمران علیه السّلام را نیز به پنهان شدن وا داشت؛ چنانکه خداوند برای عبرت مسلمانان فرموده است: «وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِینَةِ یَسْعَىٰ قَالَ یَا مُوسَىٰ إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ ۝ فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا یَتَرَقَّبُ ۖ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» (قصص/ 20 و 21)؛ «و مردی از دورترین جای شهر آمد در حالی که می‌شتافت، گفت: ای موسی! انجمن درباره‌ی تو م می‌کنند تا تو را بکشند، پس بیرون شو که من برای تو از خیرخواهانم! پس بیرون شد در حالی که ترسان و نگران بود، گفت: پروردگارا! من را از قوم ظالمان نجات بده»! با این وصف، تداوم غیاب او ناشی از تدوام ترس اوست و تداوم ترس او ناشی از آن است که «قوم ظالمان» هنوز قادر به کشتن او هستند و این به معنای آن است که مردم هنوز تمهیدات لازم برای محافظت از او را نیندیشیده‌اند و اقدامات لازم برای تأمین امنیّت او را انجام نداده‌اند، بلکه هنوز پشتیبان «قوم ظالمان» هستند و با این وصف، نمی‌توان گفت که غیاب او تنها به سبب اعمال گذشتگانشان است؛ چنانکه خداوند فرموده است: «أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَکَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَکُنَّا ذُرِّیَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ أَفَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ» (أعراف/ 173)؛ «یا (مبادا) بگویید که پدرانمان از پیش شرک ورزیدند و ما فرزندانی پس از آنان بودیم، آیا پس ما را به سبب کاری که اهل باطل کردند هلاک می‌کنی؟!»؛ زیرا قاعدتاً هر زمانی که مردم اعمال گذشتگانشان را ترک کنند و از حمایت «قوم ظالمان» دست بردارند و به پشتیبانی از خلیفه‌ی خداوند در برابر آنان روی بیاورند، غیاب خلیفه‌ی خداوند پایان می‌پذیرد؛ چنانکه خداوند فرموده است: «مَا یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ ۚ» (نساء/ 147)؛ «خداوند به عذاب شما چه کار دارد اگر شما شکر بگزارید و ایمان آورید؟!» و فرموده است: «وَمَا کَانَ رَبُّکَ لِیُهْلِکَ الْقُرَىٰ بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ» (هود/ 117)؛ «و پروردگارت کسی نیست که آبادی‌ها را با ظلم نابود کند در حالی که اهل آن اصلاح کنندگانند» و این همان زمینه‌سازی برای ظهور مهدی است که منصور هاشمی خراسانی به سوی آن فرا می‌خواند و مخالفان او از آن باز می‌دارند.